GegenPressing chiến thuật áp sát để chiến thắng
Khi xem bóng đá chúng ta thường nghe Pressing toàn sân, hay thoát Pressing. Vậy Pressing trong bóng đá có nghĩa như thế nào.
Gegenpressing
Về mặt khái niệm, không dễ để tìm ra một từ hay cụm từ có thể chuyển tải hết ý nghĩa của từ gegenpress hay gegenpressing mà người Đức đã dùng từ nhiều năm trước. Người Anh sau khi tìm hiểu về khái niệm này đã thống nhất dùng từ counter-pressing (tương tự, người Tây Ban Nha cũng dùng từ contrapressing), và từ đây mới ra định nghĩa tiếng Việt vẫn đang được dùng khá rộng rãi là phản-phản công.
Động cơ của gegenpressing đúng là chống lại một pha phản công của đối thủ (phản-phản công). Ngoài ra, nếu gegenpressing thành công, một đội bóng còn có cơ hội tổ chức một pha phản công nguy hiểm ngay lập tức. Tuy nhiên, nếu ta chỉ dùng phản-phản công thì lại không nói được hết yếu tố quan trọng nhất trong cách chơi này, đó là pressing. Để diễn đạt một cách đầy đủ, thì gegenpressing có nghĩa là một đội bóng gây áp lực (pressing) lên đội bóng đối thủ ngay sau khi mất bóng (thường là trên phần sân của đối phương) để không cho họ có cơ hội phản công, trong khi lại đặt mình trước một cơ hội phản công thuận lợi.
Khi nào dùng Gegenpressing
Mọi HLV hay các nhà lý luận bóng đá luôn thống nhất với nhau ở một điểm: Một đội bóng dễ “tổn thương” nhất ở thời điểm “chuyển tiếp” (transition). Đó là lúc họ phải sắp xếp lại các vị trí trên sân để chuyển sang một trạng thái mới. Nếu đối thủ chuẩn bị chuyển từ tấn công sang phòng ngự, ta dùng phản công để khai thác. Nếu đối thủ chuẩn bị chuyển từ phòng ngự sang tấn công, ta dùng phản phản công.
Gegenpressing, nếu được triển khai đúng, là cách phòng ngự ưu việt nhất. Bằng cách gây sức ép ngược trở lại ngay khi mất bóng, một đội bóng sử dụng gegenpressing chiếm được rất nhiều ưu thế. Đối phương đang ở trong giai đoạn chuyển tiếp, tính tổ chức thấp, nguy cơ tổn thương cao. Cầu thủ nhận bóng bị động, không có tầm quan sát tốt. Đội phòng ngự đang có nhiều cầu thủ ở gần bóng, dễ dàng tổ chức vây ráp. Và nếu vây ráp thành công, cơ hội thực hiện một pha tấn công thành công là rất lớn do đội hình vẫn đang ở gần khung thành của đối thủ.
Chống phản công
Những pha phản công trong bóng đá hiện đại càng ngày càng trở nên lợi hại do các cầu thủ nhanh hơn, khéo hơn, ý thức chiến thuật (đánh giá và khai thác khoảng trống…) tốt hơn. Nếu theo cách phòng ngự thông thường, một đội bóng sẽ lùi về để chuyển sang trạng thái phòng ngự ngay khi mất bóng. Điều đó sẽ tạo cơ hội cho đối phương chiếm được những không gian quan trọng, đồng thời khai thác chính khoảnh khắc “dễ tổn thương” nhất.
Ngược lại, nếu dùng gegenpressing thành công, đối phương sẽ bị đẩy lùi. Nếu không để mất bóng, thì họ cũng không thể triển khai phản công ngay, và buộc phải bắt đầu lại một pha tấn công theo “đúng trình tự”.
Kiểm soát không gian
Như đã nói, mấu chốt của gegenpressing là gây áp lực ngay trên phần sân của đối phương. Nếu cướp bóng thành công, một đội bóng chơi gegenpressing sẽ mất ít thời gian và không gian hơn để tổ chức một pha tấn công nguy hiểm so với các đội bóng chơi phòng ngự thông thường. Ngoài ra, do đặc thù diễn ra vào giai đoạn chuyển tiếp, một đội bóng khi thực hiện gegenpressing thành công thường đã ở sẵn trong trạng thái tấn công.
Tấn công tốt hơn
Một đội bóng đang cố chuyển từ phòng ngự sang tấn công sẽ gặp rất nhiều vấn đề. Vấn đề lớn nhất là chuyển cự ly đội hình từ hẹp (khi phòng ngự) sang rộng (khi tấn công). Một đội chơi gegenpressing, ngược lại, vẫn duy trì được đội hình rất chặt ở gần bóng vào thời điểm mất bóng, nên một mặt vừa có lợi thế trong tranh đoạt bóng, vừa sẵn sàng cho một đợt tấn công tức thì, hoặc có thể tiếp tục luân chuyển bóng ở 1/3 sân của đối thủ.
Những loại gegenpressing
Theo trang spielverlagerung.de, có 4 loại gegenpressing đã và đang được các đội bóng triển khai.
Gegenpressing theo đối thủ (man-oriented gegenpressing)
Đây là phong cách mà Bayern Munich thường áp dụng dưới thời Jupp Heynckes. Với gegenpressing theo đối thủ, ngay khi một cầu thủ của đối phương có bóng, những đồng đội xung quanh anh ta sẽ lập tức bị đặt dưới áp lực. Điều đó cũng có nghĩa là khả năng chuyền bóng đã bị hạn chế đến tối thiểu. Một cầu thủ khác của đội phòng ngự sẽ với cầu thủ có bóng, buộc anh ta phải đưa ra những quyết định vội vàng, hoặc mất bóng.
Gegenpressing theo đường chuyền (passing lane-oriented gegenpressing)
Khác với 2 cách gegenpressing ở trên, cầu thủ có bóng của đối phương trong gegenpressing theo đường chuyền cũng bị gây sức ép, nhưng anh ta “được phép” chuyền bóng. Bởi mục đích cuối cùng trong cách chơi này là cắt đường chuyền của đối phương. Đội phòng ngự sẽ sắp xếp đội hình sao cho những đường chuyền khả dĩ nhất luôn ở trong tầm kiểm soát của họ, và người nhận bóng khả dĩ luôn có thể tiếp cận được ngay lập tức trong trường hợp cắt bóng bất thành. Đây là cách chơi của Barca dưới thời Guardiola.
Gegenpressing hướng bóng (ball-oriented gegenpressing)
Riêng cái tên đã cho ta biết cách chơi này là thế nào. Đội phòng ngự chỉ đơn giản là lao về phía trái bóng, không quan tâm tới nguy cơ hệ thống của chính mình có thể trở nên xộc xệch. Điều này giúp họ tiết kiệm được thời gian và có thể gây sức ép trong thời gian ngắn nhất. Nhưng ngược lại, nó cũng dễ dàng bị đánh bại do thiếu tính tổ chức. Đó là lý do cách chơi này gần như không còn được sử dụng từ sau thời của Ajax và đội tuyển Hà Lan vào những năm… 1970.
Gegenpressing theo không gian (space-oriented gegenpressing)
Trong cách pressing này, đội triển khai sẽ không quan tâm nhiều lắm tới các cầu thủ không có bóng. Ngược lại, họ dồn sự tập trung vào cầu thủ đang có bóng, và khoảng không gian xung quanh anh ta. Tất cả những cầu thủ đứng gần cầu thủ đối phương đang có bóng sẽ đồng loạt di chuyển hướng bóng, sao cho vừa gây được sức ép trực tiếp lên cầu thủ có bóng, vừa chặn được đường chuyền tới cầu thủ sau lưng. Cách gây sức ép này thường khiến đối phương lúng túng mà mất bóng, hoặc phá dài lên phía trên. Đây là cách chơi ưa thích của Dortmund thời Klopp.
Điều kiện để áp dụng Gegenpressing
Để gegenpressing hiệu quả, điều đầu tiên là bạn phải biết chơi… pressing. Mà pressing, một cách trực quan, có nghĩa là chạy. Bạn phải chạy nhiều, và chạy nhanh, để có thể kịp gây sức ép với đối thủ trong khoảng thời gian vàng, là lúc họ còn chưa kịp quan sát hay tìm ra cơ hội chuyền bóng. Bạn phải chạy liên tục để góp phần duy trì cự ly đội hình; trong pressing nói chung và gegenpressing nói riêng, chỉ cần một người đứng chơi là công sức của cả đội có nguy cơ đổ sông đổ bể.
Thể lực và sức bền, do đó, là những yêu cầu đầu tiên. Các đội bóng của Klopp luôn dẫn đầu về quãng đường di chuyển, và cũng thường có mặt trong top đầu về số lần tăng tốc trung bình trong một trận đấu. Quá trình chuẩn bị thể lực vì thế cũng đóng một vai trò then chốt. Đó cũng là lý do Klopp luôn cần nhiều thời gian để có thể vươn tới đỉnh cao với gegenpressing. Ở Dortmund ông cần 2 năm. Liverpool có thể phải tới mùa sau mới bắt đầu chơi gegenpressing nhuyễn, bởi mùa Hè sắp tới, mùa Hè không bóng đá, mới là mùa Hè tập huấn thực sự đầu tiên của ông với Liverpool.
Cũng vì phải duy trì cự ly đội hình chặt chẽ, các đội bóng chơi gegenpressing cần những cầu thủ có ý thức chiến thuật rất cao. Chỉ cần có một cầu thủ di chuyển lỗi hay đứng nhầm vị trí, một pha pressing sẽ hoàn toàn thất bại. Khi nói tới gegenpressing và pressing nói chung, bạn sẽ phải làm quen dần với những yếu tố như “cover shadow” (cùng một lúc gây áp lực với cầu thủ có bóng và cắt ít nhất một đường chuyền), “compactness” (tính chặt chẽ trong tổ chức đội hình)…
Cuối cùng, gegenpressing cần nhiều sự hi sinh, đặc biệt là ở các tiền đạo. Các tiền đạo chính là những người đầu tiên tham gia phòng ngự, họ cũng phải di chuyển liên tục, cũng phải kèm người, cũng phải tắc bóng. Và khi cướp được bóng, thì chính họ lại phải nhanh chóng có mặt ở vị trí thuận lợi để mở ra hay tận dụng cơ hội mà đội bóng mới tạo được. Đây là lý do Roberto Firmino được HLV Klopp cho là mẫu tiền đạo hoàn hảo cho gegenpressing. Anh vừa có thể lực, sức bền, biết phòng ngự, lại có kỹ thuật cá nhân tốt, và có thể chơi được ở mọi vị trí trên hàng công.
Thời điểm sử dụng Gegenpressing
Ngay khi mất bóng, tất nhiên. Tuy nhiên, không phải lúc nào mất bóng cũng triển khai gegenpressing ngay được. Đội phòng ngự cần phải ở trạng thái có thể thực hiện gây áp lực ngay. Nếu một vài hay thậm chí chỉ cần một vị trí chưa sẵn sàng, việc cố gắng gây áp lực một cách khiên cưỡng chỉ mang lại hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt là trước những đối thủ có chất lượng và trình độ tổ chức cao.
Một số đội bóng thậm chí còn cố tình để mất bóng để có thể tiến hành gegenpressing, bởi đó là thời điểm họ cảm thấy mình đã ở trạng thái sẵn sàng cho một pha gegenpressing hiệu quả cao. Tất nhiên, không nhiều đội bóng dám sử dụng cách này thường xuyên, bởi tính rủi ro của nó, dù đó là kiểu rủi ro “có tính toán”.
Một điều khác cũng rất được quan tâm là các đội bóng nên duy trì gegenpressing đến mức độ nào. Mỗi đội mỗi cách, tất nhiên, nhưng các nhà chiến thuật hay nói về “quy tắc 5 giây”. Trong vòng 5 giây kể từ thời điểm mất bóng, đội phòng ngự sẽ tổ chức pressing với tốc độ và cường độ tối đa. Sau 5 giây, nếu vẫn không thành công, thì đội phòng ngự sẽ chủ động giảm nhịp độ và có thể lùi dần xuống để tổ chức phòng thủ theo cách thông thường.
Cuối cùng, một đội bóng chơi gegenpressing phải luôn xác định rằng trong tấn công đã phải có phòng ngự. Nghĩa là trong khi tổ chức tấn công đã phải tính tới khả năng mất bóng, và do đó duy trì cự ly đội hình sao cho có thể triển khai đoạt lại bóng nhanh nhất và hiệu quả nhất có thể.
Tại sao không gegenpressing?
Câu trả lời nằm ở chính những yêu cầu của gegenpressing mà chúng ta đã nói ở trên. Để có thể chơi bóng theo phong cách này, các đội bóng cần có sự chuẩn bị rất kỹ về thể lực. Sự ăn ý, tính đồng bộ trong đội bóng cũng không phải là yếu tố có thể đạt được trong ngày một, ngày hai. Để tất cả các cầu thủ có thể nhận ra, một cách bản năng, thời điểm nào thì cần bắt đầu pressing, đòi hỏi rất nhiều thời gian và công sức trên sân tập.
Ngoài ra, gegenpressing còn yêu cầu những phẩm chất riêng ở các cầu thủ. Ngoài nhanh, mạnh, bền, họ còn luôn phải sẵn sàng hi sinh vì các đồng đội, vì đội bóng. Khái niệm ngôi sao do đó phải bị loại trừ. Khiến tất cả các cầu thủ lúc nào cũng ra sân với khí thế cao, duy trì động lực chơi bóng ở mức 100% kể cả khi đã có nhiều thành công, cũng là một công việc hết sức mệt mỏi.
Khắc chế Gegenpressing
Bản chất của gegenpresing là bóp chặt không gian chơi bóng của đối thủ ngay khi họ vừa bắt đầu có ý định bung nó ra để tổ chức phản/tấn công. Để vượt qua được gegenpresing, do đó, các đội bóng phải làm ngược lại: Tìm cách mở rộng không gian chơi bóng.
Họ có thể làm điều đó bằng cách đưa bóng ra biên, bằng những đường chuyền vượt tuyến ra sau lưng hậu vệ đối phương (thường đã dâng lên rất cao) trong trường hợp có một tiền đạo có tốc độ. Một số đội bóng có chất lượng còn cố tình “gài bẫy” các đội chơi gegenpressing, kéo họ về một hướng, trước khi tổ chức tấn công ở hướng ngược lại.
